Zo haal je als jongere - en als ouder - de druk van de prestatieketel

Schrijver: Eymeke Verhoeven

Van de Nederlandse jongeren voelt slechts 5 procent nooit prestatiedruk, bericht KidsRights. De kinderrechtenorganisatie liet onderzoek doen onder drieduizend 12- tot en met 29-jarigen. Veel van hen hebben last van piekeren, stress, frustratie, vermoeidheid en onzekerheid. Een derde voelt zich schuldig bij het nemen van vrije tijd; een kwart ervaart veel paniek.

‘Presteren is prima. Maar prestatiedruk mag er niet toe leiden dat jongeren hieronder gebukt gaan en zelfs uitvallen. Dat is wel wat we zien gebeuren, en dat is ernstig’, aldus voorzitter Marc Dullaert. Hij roept politici en onderwijsinstellingen op om iets te doen aan die situatie, in samenspraak met jongeren.

Van een 10 naar een 7

Van de jongeren geeft 68 procent aan zelf invloed te hebben op prestatiedruk. Maar hoe vind je een gezonde balans tussen inspanning en ontspanning? Schrijfster Marijke Gootjes, die als hulpverlener een achtergrond heeft in de psychiatrie, wijdde er een boek aan: Goed, beter, best, stress!.

Bij het geven van lezingen op studentenverenigingen viel het haar op hoeveel studenten kampen met prestatiedruk. ‘Ook onze jongvolwassen kinderen hebben ermee te maken, net als mijn man en ik. Ik zag steeds meer de gevolgen van perfectionisme: schade aan fysieke en mentale gezondheid, relaties en geloofsleven.’ Gootjes zelf ging jaren geleden door een burn-out.

God houdt niet van je om wat je presteert, maar omdat je Zijn kind bent ■

Ze leerde zich minder te richten op resultaten en meer op het proces, en tipt dat ook aan scholieren. ‘Ben je aan het blokken voor een goed cijfer of geniet je ervan je te verdiepen in de stof? Op de middelbare vind je misschien niet alles interessant. Bedenk dan dat taken die niet leuk zijn je wel leren doorzetten en verdragen. Dan mag je na een uur concentreren gewoon tevreden zijn en even kiezen voor ontspanning. Ook als je geen 10 haalt maar een 6 of 7.’

Het geloof kan helpen de nadruk te leggen op wie je bént in plaats van op wat je dóet, zegt Gootjes. ‘God houdt niet van je om wat je presteert, maar omdat je Zijn kind bent. De zondagsrust is ook niet gek bedacht. Onze oudste gebruikt die dag geen mobiel. Zelf doen we geen boodschappen en andere huishoudelijke taken. Dat helpt ons echt te ontspannen.’

 
Liefdevol pushen

Een andere tip is om ook doordeweeks rust in te bouwen. ‘Je vervelen is een gezond proces, dat je creatiever maakt.’ Daarvoor moet de telefoon aan de kant. ‘Van sociale media lijk je te ontspannen, maar je bent nog steeds actief indrukken aan het verwerken. Bovendien komen er steeds successen van anderen voorbij - zonder het proces ernaartoe, waaraan je je als vanzelf gaat meten.’

Wat wel ontspannend werkt, is naar buiten gaan. Als ouder kun je daarin het goede voorbeeld geven, zegt Gootjes. ‘Doe na het eten nog even een rondje en vraag je kind of het zin heeft mee te gaan.’ 

‘Haalt het een laag cijfer? Vraag dan niet of het niet hoger had gekund, maar wat je kind geleerd heeft.’ ■

Ook in andere opzichten hebben ouders een voorlevende rol. ‘Toen we onze kinderen zagen worstelen met prestatiedruk, dachten we: we hebben ze toch niet opgevoed met hoge verwachtingen qua studie? Maar mijn man en ik zijn zelf wel perfectionistisch, en daar geven we ook signalen mee af.’ 

Nu praten ze in huize Gootjes meer over het belang van fouten maken en de lat lager leggen. ‘Vaak denk je dat je kind wel weet dat jouw liefde voor hem losstaat van prestaties, maar soms ervaren ze dat niet zo. Haalt het een laag cijfer? Vraag dan niet of het niet hoger had gekund, maar wat je kind geleerd heeft - en geef aan dat je van hem houdt.’

Prestatiedruk kan leiden tot uitstelgedrag. ‘Sommige kinderen kunnen best een zet gebruiken. Kijk wat het ze oplevert als je een keer liefdevol pusht. En bedenk: ook in de opvoeding mag je fouten maken.’

Geen geluk? Eigen schuld

Is prestatiedruk echt toegenomen of zijn we er gevoeliger voor geworden? Dat eerste, is Gootjes’ overtuiging. ‘Door de individualisering ben je in onze maatschappij zelf verantwoordelijk voor je geluk en ontwikkeling. Alles is mogelijk, er is geen gebrek meer. Maak je niet de perfecte keuze uit het enorme aantal opties, dan is dat je eigen schuld. Dat geeft druk.’ 

In de oorzaak zit ook de sleutel om het tij te keren, denkt Gootjes. ‘Veel jongvolwassenen ervaren dat het helpt stress te delen met familie en vrienden. Dat geeft verbondenheid. En samen kun je beter relativeren. Als je studiegenoot zegt: ‘Dat heb ik ook, ik doe het zus en zo’, stap je af van de individualisering. We hebben elkaar nodig.’