Waarom een oranje sjaal?

In september 2024 waren wij op familiebezoek in Winnipeg (Canada). Ergens in een boekwinkel zag ik een stapeltje oranje t-shirts liggen. Oranje shirts in Canada? Daar hebben ze toch niks met ons koningshuis of het Nederlands elftal? Nieuwsgierig vroeg ik waar die shirts voor bedoeld waren. Als antwoord kreeg ik een verhaal over de Orange Shirt Day, die jaarlijks op 30 september in Canada gehouden wordt. Een dag van stilstaan bij een donker verleden van onrecht en misbruik, aangedaan aan z.g. first nations kinderen (ook wel indigenous people genoemd, de oorspronkelijke bewoners van Canada, in Europa meestal 'indianen' genoemd, een not-done woord, te vergelijken met 'negers').
Toen we weer thuis waren, ben ik gaan zoeken naar de betekenis van Orange Shirt Day - een schokkende ontdekking.

Het verhaal van Phillys
September 1973. Ergens in de Canadese provincie Britisch Columbia gaat een zesjarig indigenous meisje voor het eerst naar school. Of eigenlijk is het een internaat, waar ze verplicht naartoe moet. Maar dat weet ze niet. Phillys draagt een prachtig oranje shirt dat haar oma speciaal voor haar gemaakt heeft. Maar wát een schrik: als het meisje op school komt, moet ze haar mooie oranje shirt uittrekken en krijgt ze andere kleren, een soort school-uniform. Alle kinderen dragen hetzelfde en haar mooie oranje shirt heeft Phillys nooit meer terug gezien.

Overheidsscholen
Phillys moest naar een overheidsinternaat voor indigenous-kinderen. In heel Canada waren er zo'n 200 van. De eerste werd opgericht in 1867, de laatste sloot haar deuren pas in 1996. Doel van deze internaten was de heropvoeding van indigenous-kinderen. Zij werden losgerukt van hun familie, mochten hun eigen taal niet meer spreken en hun eigen gewoonten niet meer in praktijk brengen. Ze moesten compleet omgeturnd worden tot westerlingen, kregen Europees onderwijs en moesten verplicht Engels of Frans spreken. Dat alles met instemming en medewerking van kerken.
Zo'n 150.000 kinderen zijn in de loop van de jaren heropgevoed in deze internaten. Ze hadden het er slecht. Harde kinderarbeid, mishandeling, ondervoeding en seksueel misbruik kwamen veelvuldig voor. Vermoedelijk zijn zo'n 15.000 kinderen bezweken aan deze erbarmelijke leefomstandigheden. Een gruwelijk zwarte bladzijde in de geschiedenis van Canada.

Orange Shirt Day
Jaren na haar traumatische school-ervaringen is Phillys Webstad begonnen aandacht te vragen voor deze misstanden. In 2013 werd op haar initiatief voor het eerst een Orange Shirt Day georganiseerd. In 2015 concludeerde een landelijke onderzoekscommissie dat het systeem van deze kostscholen een ‘culturele genocide’ was. De federale overheid erkent nu de schuld die de blanken op zich geladen hebben. 30 september is sinds enkele jaren een nationale herdenkingsdag voor waarheid en verzoening onder het motto: “alle mensen zijn even belangrijk, ieder kind doet ertoe”.

Inspiratie voor preek

Dit verhaal heeft in bepaalde opzichten overeenkomsten met ons slavernijverleden. Het raakte mij diep en inspireerde mij om een preek te maken die hierop ingaat. Ik koos voor Jesaja 43 vers 4 waar God tegen mensen die gedwongen in ghetto's leven (Judeeërs in ballingschap in Babel) zegt: "Jullie zijn kostbaar, waardevol en Ik houd zoveel van jullie dat Ik er alles voor over heb om jullie te behouden".
Kostbaar, waardevol en geliefd - dát werd het thema van de preek, met als symbool daarbij: het oranje shirt.